KUR'AN-I KERİM'DE "EHL-İ BEYT"

Konu: KUR'AN-I KERİM'DE "EHL-İ BEYT" Ptsi Ekim 26, 2009 1:04 am

KUR'AN-I KERİM'DE "EHL-İ BEYT"

Ehl-i beyt, İslam'dan önce beytü'l-âlihe tabir edilen, içinde putların bulunduğu Kâbe ile içindeki ilahlardan sorumlu olan kabileye verilen bir isimdir. Daha sonra bu kavramın anlam alanı genişletilerek kavrama, dinî anlamının yanında, şehrin savunma ve yönetim işlerini de içeren siyâsî bir anlam da kazandırıldı. Mekke'de Beytullah, yani "Allah'ın evi" ile ilgili, dolayısıyla Mekke'nin dînî ve siyasî hizmetlerini üstlenmiş olan ve hep aynı soydan gelen kabileler için kullanılmıştır.

Ehl-i beyt kavramı, İslam'ın başlangıcından Mekke'nin fethine kadar geçen sürede cahiliye dönemine ait dînî ve siyasî içeriğini korudu. Müslümanlar, Mekke'yi fethedince, dini ve siyâsî otorite, tamamen onların eline geçti. Artık bu tarihten itibaren Ehl-i beyt kavramının içeriği de tamamen değişti. Zira Mekke fethedilip Kâbe putlardan temizlenince, Kureyş, Ehl-i beyt olmaktan; "Allah'ın Evi" Kâbe, beytü'l-âlihe olmaktan ve toplu halde Mekkeliler de ehl-i âlihe olmaktan çıktılar. Böylece Ehl-i beyt kavramı, cahiliye dönemine ait anlamlarını tamamen kaybetti ve Arap dilindeki aslı olan "ev halkı" anlamına yeniden dönmüş oldu. İslam'ın tebliğ sürecinde, ikisi Mekkî biri Medenî olmak üzere, toplam üç sûrede geçen Ehl-i beyt kavramı da lügatteki aslî anlamında, yani "ev halkı" anlamında kullanılmaya başlandı.

Hz. Osman'ın şehit edilmesi ve ona bağlı olarak gelişen siyasî olaylar, Müslümanlar arasında iç çekişmelere, iç çekişmeler görüş ayrılıklarına ve bölünmelere neden oldu. Başlangıçta siyasî olarak ortaya çıkan olaylar, daha sonra itikadî, ahlakî boyutlar kazanarak dînî mezheplerin doğmasına neden oldu. İşte bu gelişmelerden sonra "Ehl-i beyt" kavramına, Şiî-Sünnî çevrelerde, bir biçimde Kur'an'a ve Hadislere de dayandırılarak, daha önce hiç kullanılmayan, oldukça farklı bir anlam kazandırıldı. O günden bugüne Ehl-i beyt denilince, kimi çevrelerce Hz. Peygamber ve O'nun ev halkı; kimine göre sadece Hz. Ali, Hz. Fatıma, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve onların soyundan gelenler; kimine göre Hz. Hüseyin'in İranlı hanımından olma Zeyne'l Abidin'in soyundan gelen on iki masum imam ve onlara tâbî olanlar, kimi çevrelerce de Rasûlullah'ın soyuna mensubiyeti sebebiyle seyyidlik ve şeriflik unvanları anlaşılır oldu.

Ehl-i Beyt Kavramının Kur'ân'da Geçtiği Âyetler
"Ehl-i beyt" kavramı Kur'an'da, sadece üç ayette geçmektedir. Bunlardan Hûd sûresinde1 İbrahim'in (as) ev halkı, özellikle hanımı; Kasas sûresinde2 Hz. Musa'nın hâne halkı, özellikle annesi; Ahzâb sûresinde ise,3 ayetin indiği dönemde Rasûlullah'ın hayatta olan hanımları kastedilmiştir. Bir de bunlara ilave olarak Şûra sûresinin 23. ayetinin de, bilhassa Ahzâb sûresinin 33. ayetindeki Ehl-i beyt ile ilgili olduğu sanılmaktadır.

Ahzab Sûresi 33. Âyet:
"Rasûlü'nü ve ahiret yurdunu dilerseniz, şüphe yok ki Allah, sizden iyiler için büyük bir mükafat hazırlamıştır!"4 'Ey Peygamber Hanımları! Sizden kim, apaçık bir aşırılık yaparsa, onun cezası ikiye katlanır. Bu, Allah için kolay bir iştir. Kim de Allah'a ve Rasûlü'ne, içtenlikle itaat eder ve salih iş yaparsa, ona da ecrini iki kere veririz; ayrıca ona, güzel de bir rızık hazırladık.' ‘Ey Peygamber hanımları! Eğer Allah'a ve Rasûlü'ne karşı gelmekten sakınırsanız, siz diğer kadınlardan herhangi biri gibi değilsiniz...' (...) 'Evlerinizde oturun, eskiden cahiliye dönemindeki gibi dikkat çekecek biçimde süslenip yıldızlaşmayın, namazı ikame edin, zekatı verin, Allah'a ve Elçisine itaat edin! Ey Ehl-i beyt! Allah, ancak pisliği sizden uzak tutmak ve sizi tertemiz yapmak istiyor!"5

Âyetin Nüzul Sebebi:
Ahzab Sûresi Medenî sûrelerdendir. Ahzab sûresinin 28-34. ayetlerin nüzul sebebi hakkında, birbirinden farklı iki görüş ve hepsi de ana fikir olarak bu iki görüş üzerinde toplanan pek çok rivayet bulunmaktadır.

Buharî'nin Hz. Âişe'den naklettiği rivayette Hz. Aişe demiştir ki: "Allah'ın Elçisine, eşlerinin, kendisi ile dünya nimetleri arasında bir tercih yapmaları emredildiği zaman, Rasûlullah önce bana geldi ve ‘Aişe, sana bir emri tebliğ edeceğim, fakat cevap vermekte acele etme; hatta ebeveyninle istişare et, cevabını bana sonra bildir' dedi. Sonra da, "Ey Peygamber, hanımlarına de ki: 'Eğer siz, dünya hayatını ve onun ziynetini istiyorsanız gelin, size müt'alarınızı verip güzellikle boşayayım; yok eğer..." ayetlerini bana okudu. Dedim ki, ‘ben bunlardan hangisini ebeveynimle istişare edecekmişim? Ben elbette Allah'ı ve Rasûlü'nü tercih ediyorum.' Benim bu cevabım üzerine Rasûlullah, sırasıyla diğer hanımlarına gitti. Hepsi de Allah'ı, Elçisini ve ahiret yurdunu tercih ettiler."6

İkinci görüş ise, "Kisâ Hadisi" olarak bilinen şu rivayete dayanmaktadır: Rasûlullah, eşlerinden Ümmü Seleme'nin evinde idi. Kızı Fatıma, içinde et ve undan yapılmış yemek olan bir çömlekle geldi. Hz. Peygamber Fatıma'ya, kocası Ali ve oğulları Hasan ve Hüseyin'i de çağırmasını, yemeği birlikte yiyeceklerini söyledi. Fatıma gitti, onları da çağırdı. Onlar gelince, hepsi birlikte yemeğe oturdular. Yemek esnasında: "... Ehl-i beyt! Allah, ancak pisliği sizden uzak tutmak ve sizi tertemiz yapmak istiyor." ayeti indirildi. Hz. Peygamber Hz. Ali, Hz. Fatıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'i, geniş elbisesinin/kisâ altına toplayarak: "İşte, benim Ehl-i beytim bunlardır." dedi sonra da ellerini kaldırıp; "Allah'ım, benim Ehl-i beytim ve özel yakınlarım/hâssetî bunlardır. Sen, bunlardan kötülüğü uzak tut ve bunları tertemiz yap!" diye duâ etti. O zaman Ümmü Seleme, perdenin arkasından başını çıkararak; 'Ya Rasûlullah, benim durumum n'olacak?' dedi. Rasûlullah ona: "Sen sahip bulunduğun yerdesin" cevabını verdi."7

Ehl-i Beyt'ten Maksat Nedir?

a) Peygamberin Hanımlarıdır:
Bu âyet, siyak ve sibak bütünlüğü içerisinde tamamen Peygamberin hanımlarına hitap etmektedir. İbn Abbas (ö.68/687), İkrime (ö.104/722), İbn Cerır et-Taberî (ö.310/922), İmam Mâtürîdî (ö.333/944), Kâdî Abdülcebbar (ö.415/1025), Zemahşerî (ö.534/1143), Kurtubî (ö.671/1272), Kâdî el-Beydâvî (ö.685/1286), Nesefî (ö.710/1310), Hâzin (ö.741/1341), İbn Kesir (ö.774/1372), buradaki Ehl-i beyt'ten maksadın, sadece Peygamberin hanımları olduğu görüşünde olan müfessirlerdir.8

b) Peygamberin Ev Halkıdır (Hanımları, Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin'dir):
"Âyet, hem Hz. Peygamberin hanımlarını, hem de Peygamberin ev halkından sayılan Hz. Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin'i kapsamaktadır" diyen müfessirlerden bir kısmına göre, Hz. Peygamberin iki kızı Ümmü Gülsüm ve Rukiye ile evlendiği için bu ayet, zinnureyn lakabını hak eden Hz. Osman'ı ve onların çocuklarını da kapsamalıdır.

Mesela Elmalılı M. Hamdi Yazır demiştir ki, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin Peygamberin torunları olduğu gibi, Hz. Ali dahi Hz. Peygamberin evinde yetişmiş Hz. Fatıma ile birlikte yaşamış ve özel bir mensubiyet kazanmıştır. Bu yüzden o da Ehl-i beyt'ten sayılır. Fakat bunların Ehl-i beyt'ten olması, Peygamberin diğer kızlarının ve onlardan olan çocuklarının da Ehl-i beyt'ten olmasına engel teşkil etmez; aksine onların da Ehl-i beyt'ten olmalarını gerektirir.9

c) Hz.Ali, Hz. Fatıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'dir:
Bir kısım müfessirlere göre, ki bunların çoğunluğu Şiî'dir, âyet Peygamberin hanımlarını değil, sadece onun temiz soyunu sürdüren Hz. Ali, Hz. Fatıma, Hasan, Hüseyin ile onların soyundan gelen on iki imamı kapsamaktadır.

Tabiun'dan Ebu Saîd el-Hudrî, Mücâhid (ö.103/721) ve Katâde'ye (ö.117/735) atfedilen görüşe göre bu âyetteki Ehl-i beyt'ten maksat Hz. Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin'dir; çünkü erkekler için çoğul muhatap zamiri olan ve siz manasına gelen ‘kum' zamirlerinin getirilmesi buna delalet etmektedir. Ayette eğer Peygamberin hanımları kastedilmiş olsaydı, kadınlar için siz manasına gelen ve çoğul muhatap zamiri kullanılması gerekirdi.10

Ehl-i Beyt; Hz. Ali, Hz. Fatıma, Hasan, Hüseyin ile onların soyundan gelen kişileri kapsayan bugün sayıları milyonları bulan Seyyid ve Şerif ünvanlarını alan ve Seyyidlerinin siyah sarık takarak kendilerini belli ettiği dünyayın en büyük ailesidir.

Prof. Dr. M. Zeki Duman
sonpeygamber.info